133 гады таму нарадзіўся беларускі паэт, публіцыст, літаратурны крытык і перакладчык Максім Багдановіч. Роля і значэнне Багдановіча ў развіцці беларускай паэзіі настолькі вялікае, што па сутнасці, творцу можна смела называць адным са стваральнікаў сучаснай беларускай мовы. Яго творчасць пакінула глыбокі след у культуры беларускага народа.
Вершы паэта перакладзены на дзве дзясяткі моў. У некалькіх гарадах Беларусі і Расіі адкрыты музеі, прысвечаныя яго жыццю і творчасці: у Гродне Дом-музей Максіма Багдановіча, у Мінску Літаратурны музей яго імя з філіяламі "Беларуская хатка" і "Фальварак Ракуцёўшчына".
Музей у Мінску
Дарэчы, менавіта ў Ракуцёўшчыне з'явіўся адзін з шэдэўраў беларускай паэзіі - верш "Слуцкія ткачыхі".
Ад родных ніў, ад роднай хаты
У панскі двор дзеля красы
Яны, бяздольныя, узяты
Ткаць залатыя паясы.
І цягам доўгія часіны,
Дзявочыя забыўшы сны,
Свае шырокія тканіны
На лад персідскі ткуць яны.
А за сцяной смяецца поле,
Зіяе неба з-за акна, –
І думкі мкнуцца мімаволі
Туды, дзе расцвіла вясна;
Дзе блішча збожжа ў яснай далі,
Сінеюць міла васількі,
Халодным срэбрам ззяюць хвалі
Між гор ліючайся ракі;
Цямнее край зубчаты бора...
І тчэ, забыўшыся, рука,
Заміж персідскага узора,
Цвяток радзімы васілька.
1912
У 1984 годзе на будынку педагагічнага універсітэта ў Ніжнім Ноўгарадзе з'явілася мемарыяльная дошка. Яе вырабіў беларускі скульптар Сяргей Вакар. Надпіс абвяшчае: "У гэтым будынку былой Ніжагародскай гімназіі ў 1902-1908 гадах вучыўся выбітны беларускі паэт Максім Багдановіч".
У іншым расійскім горадзе Яраслаўлі ёсць мемарыяльны дом-музей М. Багдановіча. У 1994 годзе тут ля ўваходу ў галоўны корпус ЯрГУ ім. Дзямідава, дзе калісьці вучыўся паэт, усталяваная яго бронзавая статуя. Яна з'яўляецца паменшанай копіяй помніка Багдановічу і аўтарства Сяргея Вакара.
Арыгінальны манумент вышынёй больш за чатыры з паловай метры быў адкрыты ў 1981 годзе ў Мінску, у скверы імя Парыжскай камуны ў дзень 90-гадовай гадавіны з дня нараджэння паэта. Ён знаходзіцца недалёка ад месца, дзе нарадзіўся Багдановіч.
Вядома, сам бацькоўскі дом паэта не захаваўся, але на яго месцы, па адрасе вул. Багдановіча, 23 усталяваны мемарыял.
Дарэчы, вуліца Багдановіча — адна з самых працяглых у Мінску — яе даўжыня каля 6 км.
"Зорка... узышла над зямлёй"
Максім Багдановіч нарадзіўся 9 снежня 1891 года ў Мінску. Яго бацька быў вядомым этнографам, а маці – настаўніцай. Неўзабаве ў сувязі з пераводам бацькі па службе ён пераехаў з сям'ёй у Гродна. Маці ў паэта не стала вельмі рана — у 1896 годзе яна памерла ад сухотаў. Пасля гэтага сям'я пераехала ў Ніжні Ноўгарад. Там Багдановічы завязалі сяброўскія і роднасныя сувязі з пісьменнікам Максімам Горкім.
Уплыў Горкага на маленькага паэта быў вялікім, і менавіта яно падштурхнула яго пісаць на роднай, беларускай, мове.
Дарэчы, усё свядомае жыццё Максім Багдановіч пражыў у Расіі — у 1908 годзе яго сям'я зноў пераехала — на гэты раз у Яраслаўль.
У Беларусі ён бываў рэдка, у асноўным па запрашэннях, але актыўна вучыць беларускую мову ён пачаў яшчэ падчас навучання ў Ніжагародскай гімназіі. Дарэчы, яго першыя творы на мове былі апублікаваныя ў 1907 годзе ў Вільні.
Максім ведаў некалькі моў. Пасля гімназіі юнак збіраўся паступаць у Пецярбургскі ўніверсітэт на філалагічны факультэт, каб займацца беларускай літаратурай. Зрабіць яму гэтага не дазволіла ўжо тады слабое здароўе і няпростае матэрыяльнае становішча сям'і. Багдановіч паступіў у Дзямідаўскі юрыдычны ліцэй у Яраслаўлі на юрыдычны.
Каля ў 1909 годзе Максім захварэў на сухоты, і ў тым жа годзе бацька адвёз яго на лячэнне ў Ялту.
"Вянок" — адзіны прыжыццёвы помнік
Багдановіч любіў Беларусь, яе народ і гісторыю, мову і культуру. Аднак пры жыцці паэта выйшла адзіная яго кніга-зборнік "Вянок". Выдадзены ён быў у 1913 годзе, у яго студэнцкія гады. Кніга рыхтавалася да друку з вялікімі цяжкасцямі, паэт хварэў, не меў дастаткова сродкаў для выдання кнігі.
Сродкі на выданне даў Вацлаў Ластоўскі. Ён прадаў антыкварны пярсцёнак. Акрамя таго, сродкі былі атрыманы ад вядомай беларускай мецэнаткі Магдалены Радзівіл.
Максім Багдановіч быў вельмі натхнёны выданнем кнігі. Ён купіў частку накладу, рабіў дароўныя надпісы на кнігах і ўручаў іх сваім блізкім сябрам і родным.
Каханне ды сум
Асаблівая старонка яго паэзіі —- любоўная лірыка. Адны з самых яркіх твораў прысвечаны сястры яго аднакласніка Ганне Кокуевой.
Дзяўчына выдатна грала на піяніна, ведала некалькі замежных моў. Закаханасць паэта легла ў аснову паэмы Багдановіча"Вераніка". Таксама ёй прысвечаны верш" Зорка Венера", якое стала пазней рамансам.
Нажаль, Ганна выйшла замуж за яго гімназічнага сябра Івана Лилеева. Багдановіч збіраўся прысвяціць свайму Горкаму пакінутага без адказу пачуццю асобны зборнік вершаў, які ён назваў "Палын-трава". Толькі не паспеў.
У 1915 годзе паэт вярнуўся на лячэнне ў Ялту. І праз два гады на досвітку 25 мая 1917 года ў дваццаціпяцігадовым узросце Максім Адамавіч Багдановіч памёр.
Я хацеў бы спаткацца з Вамі на вуліцы
У ціхую сінюю ноч
I сказаць:
"Бачыце гэтыя буйныя зоркі,
Ясныя зоркі Геркулеса?
Да іх ляціць нашае сонца,
I нясецца за сонцам зямля.
Хто мы такія?
Толькі падарожныя, – папутнікі сярод нябёс.
Нашто ж на зямлі
Сваркі і звадкі, боль і горыч,
Калі ўсе мы разам ляцім
Да зор?"
Магіла Максіма Багдановіча ў Ялце.
