24 снежня, у Вігілію каталіцкага Раства, нарадзіўся таленавіты беларускі і польскі паэт, публіцыст і асветнік Адам Міцкевіч. Большую частку жыцця ён пражыў на чужыне, але вельмі любіў сваю радзіму — Навагрудчыну, пра якую і пісаў у сваіх творах. А яго паэму “Пан Тадэвуш” пераклалі на шматлікія мовы свету.
Паэт, публіцыст і выгнаннік
Нарадзіўся ў фальварку “Завоссе” Навагрудскага павета (зараз — Баранавіцкі раён, Брэсцкая вобласць). Першую адукацыю атрымліваў у школе пры кляштары дамініканаў у Навагрудку (1807-1815 гг.), затым вучыўся ў Віленскім універсітэце. Там быў адным са стваральнікаў і актыўных удзельнікаў патрыятычных моладзевых гурткоў філаматаў і філарэтаў.
Двор Міцкевічаў у Завоссі, Напалеон Орда, 1850 год
Пасля ўніверсітэта працаваў настаўнікам у Коўна.
У кастрычніку 1823 года Міцкевіча арыштавалі ў Вільні па справе філаматаў і заключылі ў турму. У красавіку 1824 года выпусцілі, але ўжо ў кастрычніку таго ж года ён быў высланы ў выгнанне — за антыўрадавую палітычную дзейнасць. Сваю ссылку правёў у розных населеных пунктах Расійскай Імперыі: Санкт-Пецярбургу, Адэсе, Харкаве, Сцяблова, Еўпаторыі, Маскве.
У маі 1829 года выехаў за мяжу і быў у эміграцыі да канца свайго жыцця, так і не вярнуўшыся на радзіму. Жыў у Рыме, Парыжы, Лазане, Дрэздэне.
Адам Міцкевіч, партрэт Валенція Ваньковіча, 1828 год
З 1839 па 1840 гады быў прафесарам і выкладчыкам Лазанскага ўніверсітэта ў Швейцарыі, а з 1840 года нават узначальваў кафедру славянскіх літаратур у Каледж дэ Франс у Парыжы. Менавіта Адам Міцкевіч стаў там першым прафесарам славянскай славеснасці.
Памёр у Канстанцінопалі 26 лістапада 1855 года ад эпідэміі халеры. Яго цела перавязлі ў Парыж і пахавалі на могілках Манмарансі, а ў 1890 годзе перазахавалі ў Кракаве, на ўзгорку Вавель — у Саборы Святых Станіслава і Вацлава.
Творчая спадчына
Міцкевіч — асоба шматгранная. Але найбольш ён запомніўся як паэт і публіцыст.
Дэбютаваў у літаратуры ў 1818 годзе з вершам “Гарадская зіма”, які быў надрукаваны ў віленскай газеце Tygodnik Wileński.
Затым выйшлі вершаваныя зборнікі “Паэзія”, кніга “Санеты”, “Конрад Валенрод”, паэма “Пан Тадэвуш” і інш.
Найбольш знакамітыя яго творы, гэта: паэмы “Гражына”, “Дзяды”, “Пан Тадэвуш”, балады “Свіцязь”, “Свіцязянка”, вершы “Песня філарэтаў”, “Ода да маладосці” і інш.
Цікавыя факты пра Міцкевіча
1. Адама Міцкевіча ахрысцілі ў Навагрудскім фарным касцёле 12 лютага 1799 года. Сёння ў святыні ёсць нават памятная дошка, прысвечаная гэтай падзеі.
2. Меў дрэнны почырк. Яшчэ падчас вучобы ў навагрудскай дамініканскай школе не вельмі любіў прадмет “чыстапісанне” і нават меў за яго адзнаку “пасрэдна”.
Па словах былога дырэктара Дома-музея Адама Міцкевіча ў Навагрудку Міколы Гайбы, Міцкевіч сам пісаў, што кляксы нагадвалі яму павукоў, ад якіх ён гадзіўся. А маці паэта казала яму: “пішаш, як курыца лапаю грабецца...”. Калі ён працаваў у Маскве ў канцылярыі ваеннага генерал-губернатара Галіцына, яму нават аб’явілі вымову за кепскі почырк. А пазней, калі ўжо стаў паэтам, перад здачай рукапісу ў друк, прасіў каго небудзь яго перапісаць, каб почырк быў больш разборлівы.
Дом-музей Адама Міцкевіча ў Навагрудку, фота: Марыны Валасар
Барэльеф паэта перад Домам-музеем Адама Міцкевіча ў Навагрудку, фота: Марыны Валасар
3. Ужо ў 5-6 класах Адам спрабаваў пісаць п’есы, а год-два раней пачаў складаць вершы. У 4-м класе напісаў “Оду аб пажары”. У яе аснову лягла падзея, калі бацька паэта падчас пажару ў драўлянай Мікалаеўскай царкве ў Навагрудку пачаў выцягваць адтуль розныя рэчы. Малы Адам гэта ўсё бачыў і пасля напісаў такі верш.
Настаўнік літаратуры яго прачытаў і не паверыў, што такое мог скласці вучань 4 класа, і падумаў, што гэты верш склаў яго бацька. Тады малога Адама паставілі ў кут за тое, што ён нібы прысвоіў чужы твор. Хлопец расплакаўся, а настаўнік паслаў іншых вучняў да бацькі Адама, каб высветліць, ці дапамагаў ён пісаць верш. Той адказаў, што не. Тады прафесар абняў Адама і сказаў: “Ідзі па гэтаму шляху і ты будзеш гонарам свайго народа”.
Курган Бессмяротнасці Адама Міцкевіча ў Навагрудку, фота: Марыны Валасар
4. Падчас высылкі ў Расійскай Імперыі Міцкевіч сябраваў з дзекабрыстамі — паэтам Кандраціем Рылеевым і пісьменнікам Аляксандрам Бястужавым. А таксама са значнымі рускімі паэтамі і пісьменнікамі сваёй эпохі — Аляксандрам Пушкіным, Антонам Дэльвігам, Іванам Кірэеўскім, князем Пятром Вяземскім і іншымі.
5. У 1920-х гадах ў Навагрудку насыпалі курган у гонар Адама Міцкевіча. Яго будаўніцтва ініцыяваў Міцкевічаўскі камітэт. Зямлю для яго ўзвядзення нават дасылалі па пошце.
6. Помнікі Адаму Міцкевічу ёсць у розных гарадах Беларусі, Польшчы, Літвы і іншых краін. Ва ўсім свеце іх налічваецца больш за 60!
Помнік Адаму Міцкевічу ў Навагрудку, фота: Марыны Валасар
7. У музеі-сядзібе Міцкевічаў у Завоссі кожны год праводзіцца літаратурна-музычны фестываль “Восень у Завоссі”, прысвечаны Адаму Міцкевічу.
8. Імем паэта назвалі астэроід, а таксама кратар на Меркурыі.
9. У гонар Адама Міцкевіча названыя вуліцы ў Навагрудку, Лідзе, Ашмянах, Дзятлаве, Воранава, Брэсце, Гродне і іншых населеных пунктах Беларусі і свету. Напрыклад, ёсць вуліца ў гонар паэта ў Рыме.
10. Паэма Адама Міцкевіча “Пан Тадэвуш” была перакладзена на 34 мовы свету.
11. Быў шматдзетным бацькам. У шлюбе з Цэлінай Шыманоўскай у яго нарадзілася шасцёра дзяцей.
Цытаты
"Каб краіна магла жыць, трэба, каб жылі правы".
****
“Дaзвoль дyшы мaёй, axoплeнaй aдчaeм,
Пepaляцeць тyды, дзe пoяcaм блaкiтy
Haд Hёмaнaм ляcныя ўзгopкi aпaвiты,
Дзe пpoзeлeнню жытa ў пoлi cepaбpыццa
I зaлaцiццa пoўным кoлacaм пшaнiцa,
Дзe ў яpынe cвipэпa – poccыпaм бypштынy,
Ha ўзмeжкax дзяцeльнiк – pyмянaмi дзяўчыны.
A ўпpoкiдкy ў пaлeткax, быццaм вapтaўнiчкi,
Cтaяць i цixa шэпчyццa iгpyшы-дзiчкi.”
(Паэма "Пан Тадэвуш", пepaклaд Язэпa Ceмяжoнa).
****
“Kaлi ты ў Haвaгpaдaк тpaпiш, бывae,
Cкipyй — нe зaбyдзь — нa Плyжыны.
У пyшчы, дзe cцeжкa гyшчap pacxiнae,
Tы кoнeй cпынi ля aльшыны.
Miж дpэў, бы ў вянoчкy, aдкpыeццa вoкy
Taм вoзepa Cвiцязь, як дзiвa.
Як быццaм xтo шыбiнy лёдy звыcoкy
Cюды aпycцiў бepaжлiвa.
A здapыццa быць тyт нaчнoю пapoю,
3acтынeш, aддaўшыcя чapaм:
Poй зop нaд тaбoю, poй зop пaд тaбoю
I мecяцы двa пepaд твapaм!”
(балада "Свіцязь")
****
Калі навагрудскія ўбачыш прасторы,
Ракітнік разгалісты, нізкі,—
Каня супыні ля плужынскага бору,
Каб глянуць на возера зблізку.
Гушчар лесу пахне чаборам і мёдам,
Жывіцы настоем смалістым.
Там возера Свіцязь, як шыбіна люду,
Ляжыць паміж дрэваў цяністых.
( Балада "Свіцязь")
